İnsanoğlu, atletizmden siyasete, şahsî zenginlikten eşlerimizin görünümüne kadar her hususta tabiatı gereği rekabetçi görünüyor. Kendimizi diğerlerine kıyasla sıralamaktan hoşlanıyor üzereyiz ve bu bilhassa mevzu zeka olduğunda doğrudur. Zekanın en yaygın kullanılan ve en yeterli bilinen ölçümlerinden biri, nüfusun geri kalanına nazaran zekanızın adil bir kestirimini verdiğine inanılan bir dizi standart teste atıfta bulunan IQ testidir.
IQ’nuz (zeka kısmı manasına gelir), tıpkı öteki standart test puanları (ACT, SAT, vb.) üzere, akademik mesleğinizden sonra muhtemelen unutulacak yahut göz gerisi edilecektir, fakat IQ hakkında öne çıkan eşsiz bir argüman vardır. Geçen yüzyılın büyük bir kısmında beşerler IQ puanınızın ömür uzunluğu sabit olduğuna inanıyorlardı!
IQ puanınıza nazaran entelektüel bahtınızı kutlamaya yahut ağıt yakmaya başlamadan evvel tahminen şunu sormalıyız: IQ puanınızın değişmesi mümkün mü?
Kısa cevap… katiyen, lakin onlarca yıllık bir inancı göz arkası edeceksek, öykünün tamamını anlamamız gerekir…
Ayrıntılara girmeden evvel, Stanford’dan ünlü bir psikolog olan Lewis Tarman’ın önerdiği ve zekayı IQ puanlarına nazaran sınıflandıran tabloyu inceleyelim:
140’ın üstü: Dahi
120-140: Üstün zeka
110-120: Yüksek zeka
90-110: Normal/ortalama zeka
80-90: Düşük zeka
70-80: Sonda eksiklik
70’in altı: Kesin geri zekalılık
Öncelikle IQ Testi Nedir?
IQ testi terimi aslında insan zekasını ölçmek için tasarlanmış bir dizi farklı standart testi tabir eder. Bu testler gerçekler ve hesaplamalar yerine spesifik olmayan bilgi ve hünerlere odaklanır. Örneğin birden fazla IQ testi, muhakeme maharetlerini, rasyonelliği, matematiği, mekansal maharetleri, sorun çözmeyi, örüntü tanımayı, akılda tutmayı ve hafızayı, çoklu vazifeleri ve mantığı vurgulayan görsel temelli ve sözel temelli soruları içerir. İmtihanın bu geniş kapsamı, mümkün olduğunca az sayıda imtihan katılımcısını hariç tutmayı yahut dezavantajlı duruma düşürmeyi amaçlamaktadır.
Bir IQ testinin parlaklığı, standardizasyonunda yatmaktadır; bu, 15 puanlık standart sapmayla birlikte her vakit 100’lük bir ortalama puanın kullanıldığı manasına gelir. Bu, nüfusun çoğunluğunun düşme eğiliminde olduğu ve daha az sıklıkta muhalif pahaların olduğu 85-115’lik olağan bir aralık verir. Tarihteki en yüksek IQ bilinmiyor fakat 250-300 aralığında olduğuna inanılıyor… işte bu bir dahi! Muhakkak bir yaş aralığında bir popülasyonun IQ’sunun çan eğrisinin medyanı her vakit 100’dür.
Bir kişinin yaşının ve puanının kullanılması, göreli bir zeka ölçümünün oluşturulmasına imkan tanır ve beşerler yaşlandıkça bu aralıktaki yerleri tıpkı kalma eğilimindedir. Bu, IQ’nun ömürlerimiz boyunca statik olduğu inancına yol açmıştır, lakin gerçekte bu daha çok nüfus istatistikleri ve eğitimdeki eğilimlerle ilgili bir bahistir. Biz dünyayı deneyimledikçe ve “akıllandıkça”, bizim yaşımızdaki birden fazla insan da o denli, bu da vakit içinde misal IQ puanlarına yol açar. Gerçek şu ki, herkes hayatı boyunca “daha zeki” hale geliyor, lakin IQ ölçeği herkesi birebir bağlamda tutuyor.
Zeka Bilimi
IQ testinin formatı ve puanlanma hali, onları 1900’lerin başında bu kadar ünlü yapan şeydi. Alman psikolog William Stern tarafından oluşturulan zeka kısmı, birinci sefer çocukların zekasını test etmek için, çocukların biyolojik yaşlarının IQ testindeki puanlarına oranı oluşturularak kullanıldı. Bu onların öğrenme suratlarını ve hasebiyle zeka kapasitelerini göstermeyi amaçlıyordu. Daha evvel de belirtildiği üzere, birçok kişi bu “öğrenme hızının” vakit içinde tıpkı kalacağına inanıyordu ve birinci araştırmacıların birçok bu fikri destekledi.
Genel olarak, şayet bir kişi çocukluğunda düşük IQ’ya sahipse, yetişkinlikte de düşük IQ’ya sahip olma ihtimali yüksektir. Birebir durum ortalama ve yüksek zekaya sahip olanlar için de geçerlidir. Zekanızı artırmak sadece ne öğrendiğinizle yahut ne kadar “akıllı” olduğunuzla ilgili değildir; bilgiyi daha güzel ve daha verimli yollarla öğrenmek, saklamak ve ona erişmek için farklı marifetleri ve araç setlerini kullanma yeteneğinize dayanır.
Entelektüel yeteneğin büyük ölçüde kalıtsal olduğuna inanılıyor, lakin bunun kesin sistemi tam olarak bilinmiyor; ayrıyeten daha çağdaş araştırmalar, “doğa ve yetiştirme” kombinasyonunun zekamızı ortaya çıkardığını ileri sürüyor. Basitçe söylemek gerekirse, genler ile IQ puanları ortasında bir irtibat bulmaya çalışan on yıllardır süren genetik araştırmalara karşın , zeka ve entelektüel kapasite doğumdan itibaren evvelden belirlenmemiştir. Büyüdükçe kimi çevresel, toplumsal, bilişsel, kültürel ve ailesel değişkenler zekanızı tesirler.
Temel olarak, eğitime erişimin az olduğu ve şahsî gelişim kapasitesinin sonlu olduğu, fakir bir bölgede doğduysanız, dış şartlarınızın gelecekte de bu halde kalma ihtimali yüksektir; münasebetiyle IQ’nuz yıllar, hatta on yıllar boyunca tıpkı kalabilir. Lakin bireyin etrafını, uyaranlarını ve davranış kalıplarını değiştiremeyeceğini, bunun da bilgi kullanımını değiştirebileceğini ve izafi IQ’sunu artırabileceğini düşünmek son derece yanlıştır.
Dahası, her beyin tıpkı oranda gelişmez ve birçok çalışma, birebir yaştaki ve görünen gelişim etabındaki çocuklarda gri husus yoğunluğunda değerli değişiklikler olduğunu bulmuştur. Bu dalgalanmaların birden fazla biz büyüdükçe “eşitleşebilir”. Diğer bir deyişle, vücutlarımızın ve beynimizin olgunlaşması, bilişsel süreçlerimizin gücünü ve suratını direkt etkileyerek erken IQ değerlendirmelerini daha değişken hale getirebilir.
Sabit IQ Yanılgısı
IQ’muzu geliştiremeyeceğimiz fikri yalnızca yanlış değil, tıpkı vakitte eğitim amaçlarımız açısından da tehlikelidir. Birinin mevcut bilgisini kullanmak ve ona bunu nasıl daha verimli kullanabileceğini göstermek, örneğin tertibini, kavramasını yahut vakit idaresi hünerlerini geliştirmek büsbütün mümkündür. Yaşlandıkça sınıflandırma, kategorize etme, taksonomikleştirme ve bilgiye erişme halimiz geliştirilebilir ve münasebetiyle IQ puanlarımız katiyetle artabilir (ve beynimizi faal olarak geliştirmeye devam etmezsek performansı düşebilir!).
IQ tartışılırken “öğrenmeyi öğrenmek” kavramı çok değerlidir. Vakitle beşerler, hafıza ve çıkarım için yeni teknikler kullanarak, tıpkı vakitte akılda kalan dersleri uygulayarak ve birçok farklı alanda bilgiyi koordine ederek öğrenme ve dünyayla etkileşim kurma konusunda daha uygun hale gelebilir. Bu biçimde “zekamızın” temel istikametleri (akıcı zeka, akıl yürütme, sorun çözme, görsel-uzaysal beceriler) mutlaka geliştirilebilir.
